موقعیت جغرافیایی: مغان منطقه پهناوری در حد فاصل دریای خزر در شرق، رود ارس در شمال، ارتفاعات سالاوات در جنوب است که حدود هفده هزار کیلومترمربع مساحت دارد. شهرستان مغان در سال۱۳۷۰ ه.ش به سه شهرستان پارسآبادمغان، بیله‌سوار مغان و گرمی مغان تبدیل شد.
شهرستان گرمی مغان با سه بخش موران، مرکزی و اونگوت و با داشتن بیش از ۹۳ کیلومتر نوار مرزی با جمهوری آذربایجان در شمال استان اردبیل بین ۳۸درجه و ۵۰ دقیقه تا ۳۹ درجه و۱۰دقیقه عرض شمالی و ۴۷درجه و ۲۵دقیقه تا ۴۸درجه و ۱۲ دقیقه طول شرقی واقع شده است. این شهرستان با مرکزیت گرمی از پارساآباد مغان ۹۷ کیلومتر، بیله‌سوار مغان ۵۵ کیلومتر و اردبیل ۱۱۵ کیلومترفاصله دارد.
وجه تسمیه گرمی: گرمی یا بعبارت صحیح کلمه گئرمی (Germi) از دو کلمه «گئر» و «می» تشکیل شده است. کلمه «گئر» در منابع به معنی خانه آمده و «می» هم به معنی قوانین آسمانی سومری می باشد پس گئرمی به معنی «خانه می» یا «خانه قوانین و دستورات آسمانی» است.
پیشینه تاریخی: قدیمی ترین آثار شناسایی شده از این شهرستان مربوط به دوران پالئولتیک قدیم(حدود ۵۰۰ هزار سال پیش) از حوضه رودخانه قاراسو و سامبور چایی است . در شهرستان گرمی مغان، شهرهای مهمی در دوره اسلامی شکل گرفته که برزند و باجروان از آن جمله است. تپه ها، قلعه ها، آثار برج های مقبرهای، سنگ قبرها و شهرهای تاریخی نشانگر غنای منطقه از منظر باستان شناختی است و تا به حال بیش از ۳۵۰ مورد از این آثار شناسایی شده و یا در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
جاذبه های گردشگری:
الف) جاذبه های تاریخی: واقع شدن شهرستان گرمی مغان در شاهراه ارتباطی قدیمی میانه – اردبیل به قفقاز باعث شکل گیری انواع استقرارگاه ها، قلعه ها و شهرها در این خطه شده و شناسایی بیش از ۳۰ مورد از قلعه های تاریخی، گرمی را به دیار قلعه ها نامور ساخته است. از قلاع مهم و دیدنی گرمی مغان می توان به اینی قالاسی در روستای اینی، قیزیل قایا قالاسی در روستای قوزلو، دئوقالاسی و قالاباشی در گرمی، قلعه- شهر تاریخی برزند در روستای قالا برزند، اوغلان و قیزقالاسی در روستای دیمولو، و بؤیوک قالا در روستای داش زئیوه اشاره کرد.
اوجاقها، امامزاده ها و مقابر مشاهیر و قهرمانان تاریخی مغان از دیگر جاذبه های گردشگری منطقه هستند از جمله بارگاه امامزاده محمدبن محمد حنفیه در قالابرزند، ، مقبره آقا میرعزیز در شهر گرمی، مزار میرسادات خان قهرمانان مبارزه با استعمار کمونیسم در قوزلو و رحیم خان در برزند را می توان نام برد.
خانه های تاریخی شهر گرمی مغان و مجموعه خانه های اربابی خاندان وکیلی در روستاهای آشاغا و یوخاری وان در بخش موران و نیز غارهای تاریخی- طبیعی، سنگ قبرها، استل ها و بقایای آسیابهای آبی روستاهای آلایله، آبازآلیلی، قوزلو ، اوماستان، دریامان و رمضانلو از دیگر جاذبه های گردشگری منطقه هستند.
جاذبه های طبیعی: گذشته از آب و هوای مساعد، قلل زیبا و دیدنی رشته کوه های سالاوات و خوروزلو ازجمله میرو داغی، قاراجا داغ، آلایله داغی، شیناوار، موغان گوُروکن، گنجه داغی، لنگان، ماراللی، آنزیر از جاذبه های بی نظیر طبیعی شهرستان محسوب میشود. تراس و سواحل سرسبز و بکر رودخانه های دائمــی و فصلــی چون، قاراسو، بولغارچایی، ساری قمیش، اوجارلــی چایی، سامبـور، برزنـدچایی، گئرمی چایی، داش دیبی چایی، دیزده چایی مکان مناسبی برای اتراق و تفرج است.
منطقه گردشگری شوله لر دره سی (دره آبشارها) در روستای قوزلو و دییرمان دره سی روستای آلایله با دهها آبشار بزرگ و کوچک و نار دره سی (دره انار) در روستای هئزان، ژئو پارک دومولی و نیز آبشارهای زیبا و دیدنی روستاهای افچه، سالالا، پیه دره، پرمئییر و آوسوران در بخش موران، قوزلو، بییره، رمضانلو، آلایله، اینی و اوجاق آلازار در بخش مرکزی و چالا چوخور قاری قیشلاقی و دومولی در بخش اونگوت از دیگر جاذبه های طبیعی مهم این شهرستان هستند.
دریاچه های طبیعی قالغانلی گول در روستای خانکندی و آواس گولی در روستای هاواس و نیز دریاچه سد گیلارلو بعنوان یکی از مناطق نمونه گردشگری استان و نیز پارکهای جنگلی سرجه کالان اونگوت و ایرناواش و کوتول در گرمی از دیگر جاذبه های گردشگری منطقه محسوب می شوند.
درختان کهنسال گردو در روستاهای قوزلو، تولئییر، افچه، اوماستان و درخت دیر زیست چنار در روستای چنار و نیز پوشش جنگلی و بافت سنتی روستاهای نوار مرزی در بخش موران به همراه یخچالهای طبیعی قاراقایا و اینی در بخش مرکزی که در محل به بیزخانا معروف است؛ از دیگر جاذبه های طبیعی منطقه میباشند.
جاذبه های عشایری و مردم شناسی: وجود عشایر شاهسئون با زندگی سنتی ، اوبه ها و آلاچیق ها و نیز غذاها و شیرینی های بومی چون خشیل، اگیردگ و کته و بازیهای محلی مانند قَییش گوُتوردو، چیلینگ آغاجی، اوزوک آتدی و پاپاق گوُتوردو و دیگر مراسمات خاص از جمله آللاهلاما (مراسم ویژه پایان دروی گندم) از دیگر جاذبه های اتنوگرافی این شهرستان است.
سوغاتی های شهرستان گرمی مغان: گلیم موران، ورنی اونگوت، فرش گرمی،شیرینی میندال، عسل موران، گوشت قرمز، گیاهان دارویی، لبنیات (پنیر، کره، کشک)، گردو، انار و به.
